Hoe zeker zijn gemeenten over hun Wmo- en Jeugdwet-uitgaven?

Nieuwe regels vergroten de druk op rechtmatigheid in het sociaal domein

Uit recente analyses van accountantsverslagen over het boekjaar 2024 blijkt dat veel gemeenten nog altijd te maken hebben met onzekerheden in de verantwoording van Wmo- en Jeugdwet-uitgaven. De bedragen waar het om gaat, lopen uiteen van tienduizenden tot soms miljoenen euro’s per gemeente. Dat roept vragen op over de betrouwbaarheid van de financiële verantwoording en de mate van grip op zorgbestedingen binnen het sociaal domein.

Hardnekkige onzekerheden
Of het nu gaat om Zorg in Natura (ZIN) of persoonsgebonden budgetten (PGB), het blijft voor veel gemeenten lastig om volledig vast te stellen of de geleverde zorg overeenkomt met de gemaakte kosten.

De oorzaken zijn divers: ontbrekende controleverklaringen van zorgaanbieders, beperkte interne controlecapaciteit of het ontbreken van aanvullende onderzoeken bij PGB’s. Ook resultaatgerichte inkoop maakt het lastiger om precies te bepalen wat is geleverd en of dat rechtmatig is gebeurd.

Uit de rechtmatigheidsverantwoordingen blijkt bovendien dat niet alleen sprake is van onzekerheden, maar ook van feitelijke rechtmatigheidsfouten bijvoorbeeld bij budgetoverschrijdingen of het niet naleven van Europese aanbestedingsregels. In enkele gevallen gaat het om bedragen van enkele miljoenen euro’s.

Daar komt bij dat formele frauderisicoanalyses bij veel gemeenten nog ontbreken of onvoldoende zijn geborgd binnen de interne beheersing. Ook onderzoeken naar feitelijke prestatielevering leveren niet altijd de gewenste zekerheid op, met name bij resultaatgerichte contracten. Bij PGB’s wordt in sommige gevallen zelfs besloten om de volledige uitgaven als onzeker aan te merken.

Nieuwe BBV- en BADO-regels: meer nadruk op rechtmatigheid
De invoering van de vernieuwde BBV- en BADO-regelgeving zorgt ervoor dat gemeenten nog nadrukkelijker moeten aantonen dat uitgaven binnen het sociaal domein rechtmatig zijn. De rechtmatigheidsverantwoording vormt inmiddels een vast onderdeel van de jaarrekening, waarin gemeenten zelf inzicht moeten geven in eventuele afwijkingen of onzekerheden.

Accountants toetsen deze verantwoording op basis van de BADO-regels. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de financiële juistheid, maar ook naar de vraag of gemeenten aantoonbaar hebben gecontroleerd of zorg daadwerkelijk is geleverd volgens wet- en regelgeving. Wanneer die controle-informatie ontbreekt, kan dat leiden tot een onzeker oordeel of een toelichting in de jaarrekening.

Voor gemeenten betekent dit dat interne beheersing belangrijker wordt dan ooit. Goed ingerichte processen, steekproeven en aanvullende controles zijn noodzakelijk om onzekerheden te beperken en de betrouwbaarheid van de verantwoording te vergroten.

Waarom dit ertoe doet
Onzekerheden over de rechtmatigheid van zorguitgaven raken direct aan het bestuurlijke vertrouwen en de beleidsruimte van gemeenten. Wanneer onduidelijk is hoe zorggelden precies zijn besteed, bemoeilijkt dat het gesprek met de gemeenteraad, de accountant en inwoners.

Een onzeker oordeel kan bovendien leiden tot extra toezicht, politieke druk en reputatieschade. Gemeenten willen immers laten zien dat publieke middelen niet alleen doelmatig, maar ook aantoonbaar rechtmatig worden besteed.

Wat helpt om zekerheid te vergroten
Gemeenten kunnen verschillende stappen zetten om hun grip op zorgbestedingen te versterken:

• Onderzoek naar feitelijke prestatielevering bij zowel ZIN als PGB.
  Een goed voorbeeld is het onderzoek Prestatielevering Pgb, hoe zit dat nu? – Verder waarin inzichtelijk wordt gemaakt in hoeverre gemeenten kunnen aantonen dat zorg daadwerkelijk is geleverd.
• Aanvullende audits of steekproeven bij zorgaanbieders om de juistheid en volledigheid van verantwoording te toetsen.
• Heldere rapportages die niet alleen de accountant ondersteunen, maar ook helpen bij beleidsmatige sturing.
• Formaliseren van frauderisicoanalyses als vast onderdeel van de interne controlecyclus.

Door structureel aandacht te besteden aan deze onderdelen, kunnen gemeenten hun verantwoording versterken én het gesprek met de accountant beter onderbouwen.

Naar meer grip en vertrouwen
De onzekerheden in het sociaal domein zijn niet nieuw, maar de aandacht ervoor neemt toe. De nieuwe regels dwingen gemeenten om transparanter te zijn en laten zien waar verbeteringen nodig zijn.

Door te investeren in betere interne beheersing, nauwere samenwerking met zorgaanbieders en gerichte onderzoeken kunnen gemeenten stap voor stap meer zekerheid opbouwen. Dat is niet alleen van belang voor de accountant, maar vooral voor het bestuurlijke en maatschappelijke vertrouwen.

Bij Verder ondersteunen wij gemeenten met onderzoek en advies op het gebied van prestatielevering en interne beheersing binnen het sociaal domein. Zo helpen we gemeenten hun verantwoording te versterken en de betrouwbaarheid van hun uitgaven aan te tonen.

Meer weten? Neem contact op met onze collega Ahlam Ettaibi voor meer informatie via ahlam.ettaibi@verdergroep.nl of bel naar: 06 17 80 09 46